THỰC HƯ KHẢ NĂNG TRẤN YỂM VÀ CÂU CHUYỆN NGƯỜI DÂN CHÔN NGHÊ GIỮ ĐẤT

Những con Nghê cổ tìm thấy dưới móng nhà của nhiều người dân được nhiều người cho là một vật trấn yểm nhằm bảo vệ gia chủ thoát khỏi hung kiếp. Lại có ý liến các cụ xưa kia dùng nó vừa để xua đuổi tà khí cũng vừa để cầu vượng khí đến nhà. Tuy nhiên thực hư câu chuyện này có đúng như lời đồn đại?

Nghê ít được sử dụng để yểm đất

Nhằm làm rõ thực hư khả năng trấn yểm của con Nghê, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với chuyên gia phong thủy Phạm Cương (Công ty cổ phần Nhà Xuân) để làm rõ vấn đề này. Chuyên gia Cương cho biết: “Trấn và yểm theo tôi cần phân biệt nhằm tránh đồng nhất giữa hai khái niệm này. Theo quan niệm phong thủy thì “trấn” dùng để chỉ việc đặt các vật khí phong thủy hiện hữu trên mặt đất và nhìn thấy được, còn “yểm”  là các vật đó được đem chôn dưới đất hoặc gói bọc … nhằm đạt được mục đích làm phong thủy”.

Lý giải những hoài nghi quanh việc người dân thường xuyên đào được Nghê dưới móng và cho rằng đó là phương pháp yểm đất của người xưa, chuyên gia Cương không đồng tình với cách nhìn nhận như vậy. Theo chuyên gia này thì Nghê chủ yếu được sử dụng để trấn giữ cửa đình, chùa hoặc cửa ngôi nhà. Ngoài ra nó còn được dùng như họa tiết trang trí trên mái các ngôi đình, chùa đó. Nghê ít sử dụng để yểm đất (tức chôn xuống).

“Kết quả của các khai quật khảo cổ cho biết Nghê xuất hiện từ rất sớm ngay từ thời Lý thế kỷ X, sau đó phát triển và trở nên phổ biến khi được tạo tác bằng gốm Chu Đậu thế kỷ XVI- XII. Cuối cùng nó phát triển thịnh đạt cho đến cuối đời Tây Sơn. Trải qua hàng ngàn năm với các tầng văn hóa nối tiếp nhau nên rất nhiều Nghê bị chôn vùi dưới đất. Vì vậy ngày nay khi tiến hành xây dựng chúng ta có thể gặp nghê bên dưới lòng đất. Thông thường đó là những con nghê cách đây vài chục, vài trăm năm hoặc hơn nữa, được bài trí trước nhà cửa để bảo hộ cho gia chủ bình an và theo năm tháng bị vùi lấp xuống dưới đất” – chuyên gia Phạm Cương cho biết thêm.

Tuy nhiên chuyên gia này cũng đánh giá cao về tác dụng của Nghê trong việc trấn giữ cửa nhà nói riêng và vai trò trấn giữ tại các công trình kiến trúc mang tính tâm linh nói chung. Anh chia sẻ: “Trong Phong thủy, Nghê thường được dùng trấn giữ cửa nhà, hóa giải hung khí chiếu tới khi đối diện với cửa nhà khác hay bị ngã ba ngã tư, đường vòng, hoặc góc nhọn chiếu vào cửa nhà. Nghê cũng dùng để hóa giải hung khí của các sao Sát khí như Ngũ Hoàng, Nhị Hắc…chiếu mỗi năm”.

Tất nhiên việc dùng Nghê để trấn các ngôi nhà, các công trình kiến trúc tâm linh cần phải được xem xét cẩn thận. Nói theo cách của chuyên gia Phạm Cương thì việc sử dụng nghê để trấn yểm chủ yếu dựa vào hướng nhà, phương vị nhà cùng với thuyết âm dương, ngũ hành và bài trí trên mặt đất chứ ít khi chôn xuống dưới. Nghê hiện nay được làm từ nhiều chất liệu khác nhau như đồng, gốm sứ, gỗ…Tùy vào từng hướng nhà mà gia chủ có thể sử dụng cho phù hợp. Chẳng hạn khi chúng ta cần dùng hành Mộc có thể sử dụng Nghê gỗ, hành Thổ dùng Nghê bằng gốm sứ, hành Kim dùng nghê đồng … Nghĩa là mỗi chất liệu đều có tác dụng cụ thể khác nhau đối với mảnh đất và mạng số của gia chủ đó.

Riêng đối với những trường hợp đào được Nghê dưới móng nhà, người dân cũng không cần phải hoang mang hay có những nghi vấn mang tính chất hoang đường. Điều này vốn rất bình thường và không nên đẩy vấn đề đi quá xa. Chuyên gia Cương cảnh báo: “Khi xây nhà nếu người dân phát hiện Nghê thì cũng không nên quá lo lắng vì đó thực chất là những con Nghê vô tình bị vùi lấp từ các thời kỳ trước chứ không phải dùng để yểm long mạch của khu đất đó. Những con nghê này thường mang ý nghĩa tích cực nhiều hơn là tiêu cực, cho nên khi gặp tình huống này không nên quá hoang mang. Trong trường hợp còn nghi ngờ người dân nên gặp các chuyên gia uy tín, không nhất thiết phải bày vẽ cúng bái gây tốn kém tiền bạc cho chính mình mà lại không giải quyết được vấn đề gì”.

Như vậy vai trò trấn giữ của con Nghê trong các công trình xây dựng đã được khẳng định. Tuy nhiên vai trò, vị trí, chức năng của nó so với các linh vật khác như thế nào? Khả năng trấn giữ của linh vật này có gì kđặc biệt so với những linh vật trong tứ linh? Câu hỏi này cũng không dễ để trả lời.

Khả năng trấn yểm không mạnh

Đó là nhận định của nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế (Đại học Mỹ thuật Việt Nam) dựa trên những quan sát, đánh giá những trạng thái, cảm xúc của hình tượng này trong các công trình kiến trúc tại đền, chùa … và thậm chí là trong các công trình xây dựng dân dụng.

Trao đổi với PV báo Đời sống và Pháp Luật, nhà nghiên cứu này cho biết: “con Nghê trong suy nghĩ của người Việt không có tác dụng trấn yểm mạnh như các linh vật khác của Trung Quốc. Hai trạng thái tình cảm lớn nhất của hình tượng này là trầm mặc và hoan hỉ. Rất ít hình tượng Nghê có biểu hiện dữ dằn trong tạo tác như Sư tử hay Kì lân. Chính bởi vậy con Nghê không có chức năng đe dọa, hung tợn và tất nhiên, nếu thế thì khả năng trấn giữ của nó không mạnh bằng các linh vật khác”.

Tất nhiên dưới triều nhà Nguyễn, đặc biệt dưới triều vua Minh Mạng thì hình tượng Nghê biến đổi rất nhiều và gần như mang dáng dấp của con Kỳ lân và Sư tử. Sự sùng bái văn minh Trung Hoa của vị vua này khiến cho một thời con Nghê Việt Nam có dáng vẻ hung ác, dữ tợn. Tuy nhiên khi mà triều đại nhà Nguyễn kết thúc, hình tượng Nghê lại quay về với dáng vẻ ban đầu của nó. Hiện nay Nghê được tạo tác dưới hình hài thân thiện hơn nhiều với đầu gần giống Lân nhưng mình và tư thế ngồi lại giống có đá.

Cũng theo nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế thì những biểu hiện cảm xúc của con Nghê thể hiện tập trung những giá trị văn hóa và quá trình giao lưu, hội nhập giữa văn hóa bản địa và văn hóa du nhập. Trạng thái hoan hỉ của con Nghê  như là một trạng thái đón chào người thân (đặc điểm này giống với bản tính con chó giữ nhà của người Việt). Trạng thái trầm mặc lại là biểu hiện của sự giao lưu với Phật Giáo. Tuy trầm mặc, uy nghiêm nhưng con Nghê không tạo ra cảm giác trấn áp người nhìn mà vẫn rất thân thiện, gần gũi. Nhà nghiên cứu này còn cho biết một thông tin thú vị: “Sở dĩ nói quan niệm trấn yểm của Nghê  không mạnh còn dựa vào hình dáng, kích thước của nó. Ngoại trừ con Nghê ở Huế là có hình dáng đồ sộ ra thì hầu hết Nghê Việt Nam được tạo tác với khuôn vóc nhỏ bé, vừa tầm. Nghê cũng được đặt trên bệ thấp và nhìn tổng thế không con nào quá một 1,4m. Nghĩa là vừa tầm mắt người nhìn nên không tạo ra cảm giác choáng ngợp như những con sử tử khổng lồ đặt tại các lăng mộ của người Trung Quốc”.

Chuyên gia phong thủy Phạm Cương cũng đồng tình về ý kiến này khi cho rằng: “con Nghê vốn có nhiều kiểu dáng khác nhau, tuy nhiên nó là một linh vật thuần Việt với tạo hình không quá dữ dằn, kích thước nhỏ (thường không cao quá 1,4m) nên rất phù hợp để trấn trước cửa nhà bình dân. Các linh vật khác, đặc biệt là sư tử với tạo hình dữ dằn, cao lớn thường được sử dụng để trấn ở cung điện, lăng mộ ngày xưa và hiện nay chúng ta thường gặp ở cửa văn phòng cơ quan công xưởng lớn”.

Con nghê ở đền Gióng, Sóc Sơn, Hà Nội

Hiện nay có nhiều thắc mắc về việc sử dụng Nghê để trấn giữ tại các cổng đền, chùa hay trên mái của các công trình tôn giáo. Câu hỏi là sao người ta lại chọn Nghê chứ không phải là các linh vật khác? Chuyên gia phong thủy Phạm Cương lí giải: “Tùy theo tính chất và quy mô của công trình mà chúng ta sử dụng các linh vật cho phù hợp chứ không quy định cụ thể khi nào dùng Nghê, khi nào dùng các linh vật khác”

Theo Đời sống và Pháp Luật.

Xem chi tiết »

Trấn Yểm Có Thật Hay Không

Trấn yểm, theo các nhà nghiên cứu không còn là phạm trù tâm linh mà trở thành môn khoa học đã, đang được nghiên cứu, ứng dụng vào cuộc sống.

Những câu chuyện về cột đồng Mã Viện, trấn yểm của Cao Biền, trận đồ bát quái dưới lòng sông Tô Lịch, Nguyễn Văn Thiệu trấn yểm long mạch ở Sài Gòn, hay hòn đá ở Đền Hùng... là những chuyện ly kỳ mà khoa học vẫn còn đang lý giải.

Trấn yểm, theo các nhà nghiên cứu không còn là phạm trù tâm linh mà trở thành một môn khoa học đã và đang được nghiên cứu, ứng dụng vào cuộc sống. Tuy nhiên, đến nay những lý giải về trấn yểm mới chỉ ở mức mơ hồ, tranh tối tranh sáng khiến nhiều người lầm tưởng trấn yểm là một chuyện bịa.

• Trấn yểm là gì?

Theo tìm hiểu của chúng tôi, cho đến thời điểm hiện tại, ở nước ta chưa có bất cứ một công trình nghiên cứu khoa học nào thực sự công phu, tỉ mỉ về đề tài trấn yểm. Số nhiều chỉ là những câu chuyện trong cuộc trà dư tửu hậu, rồi qua mỗi người câu chuyện ấy lại được thêm chút ít cho thành huyền thoại.

Phàm là người phương Đông, đặc biệt là ở Việt Nam, không ai mà chưa một lần được nghe về chuyện trấn yểm. Thế nhưng, vấn đề càng trở nên bí ẩn, nửa hư nửa thực và thậm chí đã khiến không ít người phủ nhận sự tồn tại của trấn yểm và coi đó là chuyện bịa.

"Thực tế thì trấn yểm là điều có thật và tồn tại từ rất lâu rồi. Bởi vì nó là một môn khoa học chưa được giải thích thấu đáo nên còn nhiều vấn đề mơ hồ. Gạt bỏ qua những câu chuyện chưa được kiểm chứng, chúng ta đi giải thích thuật ngữ trấn yểm thì sẽ tìm được ý nghĩa trước mắt", nhà nghiên cứu Nguyễn Vũ Tuấn Anh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Lý học Đông Phương cho biết. Theo ông Tuấn Anh, "trấn" nghĩa đen là đè xuống; "yểm" là giấu đi đồng nghĩa với ếm, ém, nghĩa đen là làm cho một đối tượng bị ếm, ém, yểm không phát triển được. Đây là một thuật ngữ trong phong thủy mô tả một phương pháp làm cho cái xấu, hoặc tốt không phát huy được.

TS Nguyễn Hoàng Điệp.

Còn theo TS Nguyễn Hoàng Điệp, Giám đốc Trung tâm dịch thuật, dịch vụ Văn hóa & Khoa học - Công nghệ: "Trấn yểm là dùng các vật thể nào đó để phá hoại đối phương về long mạch, mồ mả, kinh tế, sức khoẻ. Nhưng cũng có những cách trấn yểm đem lại lợi lộc như trừ đi khí xấu để bảo vệ sức khoẻ". Học giả Trung Trí lại luận giải thế này: Trấn yểm là hai từ Hán - Việt. Trong Hán ngữ, "trấn" thuộc bộ Kim. Nếu là danh từ, nó vừa có nghĩa là dụng cụ dùng để đè, chặn, vừa có nghĩa là cái căn gốc làm cho một nước nào đó được yên định, tỷ như "phù bất vong cung kính, xã tắc chi trấn dã" (không quên cung kính, đó là cái căn gốc làm  cho xã tắc yên định). Nhưng nếu là động từ, "trấn" có nghĩa là áp chế, ngăn chặn, dìm ém, trùm đậy, thường thấy nơi từ "trấn thủ" hoặc "trấn tà".

"Yểm" thuộc về bộ Thủ. Là động từ, nó cũng có nghĩa tương tự  chữ "trấn". Như vậy ở đây, trấn yểm thường  được gọi chếch ra thành trù ếm, hay trù úm, chỉ có thể hiểu trong tư cách  một động từ, nên phải mang nghĩa của một động từ, đó là hành vi trùm ém, dìm nén, đì đè  xuất phát từ một vật hay người  này lên một vật, hay người kia, nhằm triệt tiêu năng lực hưng thịnh khơi dậy nơi đối tượng bị trấn yểm.

Chuyên gia phong thủy Phạm Cương.

• Trấn yểm với khoa học hiện đại

Theo chuyên gia phong thủy Phạm Cương, các loại hình trấn yểm nói chung nên coi là kinh nghiệm trong xây dựng nhà của người phương Đông, loại bỏ những yếu tố mê tín, chúng ta cần nhìn nhận về giá trị của nó và nghiên cứu dưới góc độ khoa học. Thực tế cho thấy, việc sử dụng các vật khí trấn yểm mang lại hiệu quả thiết thực trong việc cải thiện môi trường khí, mang lại sự cát lành cho ngôi nhà.

Trong quá trình xây cất nhà cửa, mồ mả chúng ta có thể gặp những thế đất không tốt. Khi đó phải có những biện pháp để hóa giải. Một trong những cách hóa giải là dùng vật khí để trấn yểm. 

Tác dụng chung của trấn yếm là trừ tà hóa sát, biến hung thành cát. Tuy nhiên, "trấn" và "yểm" là hai khái niệm khác nhau. Trấn là đặt các vật khí phong thủy hiện hữu trên mặt đất và nhìn thấy được còn yểm là các vật đó được đem chôn dưới đất, được gói bọc kín.

Bùa chú cũng chính là một loại hình trấn yểm. Bùa là giấy có vẽ hình hoặc viết chữ lên trên. Bùa thường do những người có công năng vẽ ra để dùng vào một mục đích cụ thể như trấn trạch, cầu an trừ tà, cầu tài lộc, chữa bệnh... Dân gian thường quan niệm sức mạnh và độ bền hoạt động của bùa chú phụ thuộc vào quyền năng của người vẽ. 

Nhà nghiên cứu Nguyễn Vũ Tuấn Anh.

Cũng theo chuyên gia Phạm Cương, trấn yểm có mối liên hệ chặt chẽ với khoa học hiện đại. Bởi thực tế, trấn yểm chính là sự tổng hòa của tri thức kiến trúc, phong thủy, khoa học, tâm linh hòng tìm và phát huy cái tốt, trừ khử cái xấu để cuộc sống con người, xã hội phát triển ổn định hơn.

Nếu nói về các hoạt động liên quan đến trấn yểm trong lịch sử Việt Nam phải kể đến các truyền thuyết về Cao Biền trấn yểm long mạch thành Đại La. Đầu tiên là truyền thuyết Cao Biền trấn yểm núi Tản Viên, với việc sử dụng đến 8 vạn cái tháp bằng đất nung để trấn yểm. 

Gần đây người ta còn đào được những cái Tháp đất nung đó tại khu vực Hà Nội. Tiếp theo là truyền thuyết Cao Biền dùng hơn 4 tấn sắt, đồng... chôn để trấn yểm đền Bạch Mã là nơi vị thần sông Tô Lịch trú ngụ. Cao Biền còn nhiều lần dựng đàn tràng, dùng 4 thứ kim loại gồm sắt, đồng, vàng, bạc trấn yểm nhiều nơi trên bờ sông Tô Lịch. Theo sử sách, Cao Biền đã đặt Bùa trấn yểm tới 19 nơi dọc theo dòng sông này. 

Ở Sài Gòn trước năm 1975 có hai công trình hình bát giác được cho là biểu tượng phong thủy để trấn yểm long mạch, đó là hồ Con Rùa, với rất nhiều giai thoại mang màu sắc huyền bí, ly kỳ xung quanh mà cho đến bây giờ khoa học vẫn chưa lý giải được hết. 

"Trấn yểm không phải là điều mê tín mà nó đã tồn tại từ xa xưa rồi. Nó có mối liên hệ rất chặt chẽ với khoa học hiện đại mà chúng ta cần đi sâu nghiên cứu, bóc tách, giải thích từng vấn đề. Làm được như vậy, chúng ta mới xóa bỏ những mơ hồ tâm linh để hướng tới thực tiễn khoa học mà trấn yểm mang lại".

TS Nguyễn Hoàng Điệp (Giám đốc Trung tâm dịch thuật, dịch vụ Văn hóa và Khoa học - Công nghệ)

Xem chi tiết »